Budunun ileri gelenlerine budun başkanı, adı ve şanı olan kimse anlamında “atlığ” denirdi.
Boylarda olduğu gibi budunun başında da bir bey vardır. Boylardaki âdetin devamı olarak
budun içinde de yağma olayları vardır. Budunlar bazen beyin sahip olduğu bir mülkiyet
olarak karşımıza çıkar. Budun hayatında bazen “ternek” denilen bir olay görülür. Yani zaman
zaman kurultaya benzer bir toplantı yapılarak budun ileri gelenleri günlük hayatla ilgili
kararlar alırlar. Budunda her zaman işler yolunda gitmemekte, karışık ve telaşlı zamanlar da
yaşanmaktadır. Bunun nedeni dışarıdan gelebilecek baskın, saldırılardır.
Boylar ve budunlar bir araya gelerek ili (devleti) oluşturmuştur. Türk devleti, en küçük
toplumsal birim olan ailenin büyümesi, boy ve budun gibi safhalardan geçmesiyle ulaştığı
sonuçtur. Bu nedenle devletin bir çok özelliği ailenin yapısından gelen özelliklerdir. Devletin
başında hakan, kağan, yabgu, ilteber gibi çeşitli isimlere sahip olan yöneticiler bulunurdu.
Yanında da belli yetkilere sahip olan eşi (hatun) bulunurdu. Hakan, tanrının kendisine
yüklediği yönetim görevini en iyi şekilde yerine getirmekle yükümlüdür.
1.3.4.3.Türklerde Töre ve Yasalar
Eski Türk anlayışını şekillendiren ve devlet sistemini düzenleyen temel unsur töredir. Örf ve
âdet hukuku olan Türk töresinin başlangıcı hakkında farklı görüş ler ileri sürülmüştür. Devlet
yönetimi açısından önemli olan husus, törenin bilgeler tarafından konduğuna inanmak ve
onların uygulanmasıdır Anlamı çok geniş olan töre, devletin kuruluş ve işleyiş düzenini de
ifade eder. Töreyi oluşturan temellerin ortaya çıkışı şu şekillerde olmuştur:
a – Gelenek şeklinde yavaş yavaş oluşanlar.
b – Hunların halk tarafından kabul gören buyrukları.
c – Halk toplantılarında (kurultay) verilen kararlar.
Bozkırlarda fiilen yaşanan hayatın zamanla hukuki ve sosyal bir değer kazanması ile oluşan,
genellikle kanun anlamında anlaşılan töre, eski Türk hayatını düzenleyen mecburi normlar
bütünüdür. Bu bütün, yani kanunlar millîdir. Töre ahlaki, sosyal, hukuki ve siyasi birçok
prensip koymuş, müesseseler kurmuştur. Böylece insanlığa kendi gerçeklerini bildirmek ve
onları refah içinde yaşatmak için devlet gibi, insanlığa faydalı, yüksek bir sistem meydana
getirmiştir. Eski Türkler için töre hükümleri âdeta onların dini gibidir. Töre hükümleri
değişmez kalıplar değildir. Sosyal ve hukuki normların bir çeşit toplamı sayılan töre; zamana
uygun yaşamanın gerektirdiği değişikliklere açıktır.
